BATI'DA HZ. MUHAMMED'İN İMAJI

[Jöntürk]

Dr.Özcan Hıdır

Hz. Peygamber’in hayatıyla ilgili İslâm'ın zuhuru yıllarından bu yana Müslüman âlim ve araştırmacılar tarafından kaleme alınan çalışmalara, XII. yüzyıldan itibaren gayr-i müslimlerin çalışmaları da eklenmiştir. XIX. yüzyıldan beri yoğun olarak şarkiyatçılar sayesinde bugün artık bu alanda geniş bir literatüre sahip bulunmalarının yanında, sosyal bilimlerde kullandıkları değişik metot ve yöntemlere paralel olarak, Hz. Peygamber'i çoğu zaman seküler bir mantıkla algılama eğilimi gösteren metodoloji ve bakış açılarını da geliştirmişlerdir.

Şarkiyatçıların Hz. Peygamber hakkındaki görüşleri, aslında onların genelde islâm, özelde Kur'an ve Sünnet ile ilgili görüş ve iddialarının nirengi noktasını oluşturur. Dolayısıyla onların Hz. Peygamber hakkındaki görüş ve düşüncelerini anlamak, İslâm anlayışlarını kavramak son derece önemlidir. Yani onların Hz. Peygamber'i, ruhanî bir lider mi, yoksa sosyal bir ıslahatçı ve reformcu mu veya gezip gördüğü yerlerde kendi toplumunda bulunmayan örf, âdet ve gelenekleri gözlemleyip kendine mal eden zeki bir gözlemci mi veyahut sosyolojik ve psikolojik sâiklerle reflexive/tepkisel hareket eden ve kendi içerisinde evrim geçiren bir kimse olarak mı algıladıklarını bilmek önemlidir.

Şarkiyatçılar tarafından Hz. Peygamber'le ilgili yapılmış çalışmalar tetkik edildiğinde, bütün bu tavır, tanımlama ve bakış açılarının yanında, art niyetli bazı tanımlamaların öne çıktığı görülür. Zira onlardan pek çoğuna göre Kur'an, Hz. Peygamber'in oluşturduğu/telif ettiği bir kitaptır ve dolayısıyla İslâm da, Hz. Peygamber'in kurduğu bir din olmaktadır. Bu bakış açısının, İslâm'ın, vahiy esaslı bir din, Hz. Peygamber'in de vahyin kontrolündeki bir peygamber olduğunun inkârı anlamına geldiği açıktır.

XX. yüzyılın gelişim seyri, özellikle siyasî gelişmelerin de etkisiyle, İslâm'ı Batı'da önemli bir fenomen haline getirmiştir. Buna paralel olarak Batı insanı, İslâm diye isimlendirilen fenomenin kaynak ve kökenleri ile bunun müessisini literal/lafızcı bir metotla araştırmaya koyulmuştur.

D. S. Margoliouth'un Mohammed and the Rise of Islam adlı eserinin 1905'te yayımlanması, Hz. Peygamber ve O’nun (sav) risâleti üzerine şarkiyatçılarca kaleme alınan eserlerin önünü açmış ve bu tarihten sonra konuyla ilgili çalışmalar oldukça çoğalmıştır.

Çalışmalarında değişik yönleriyle Hz. Peygamber'i ele alan şarkiyatçıların, genel olarak iki tür yaklaşımla O’nu değerlendirdikleri görülür. Birinci grup Hz. Peygamber'i indirgemeci (reductionist) bir bakış açısıyla inceleme konusu yapmakta ve bunun neticesi olarak Rasûlullah'ı dinî kimliğinden soyutlayarak sosyal bir reformcu olarak göstermektedir. Bu anlayışın, Hz. Peygamber'in nübüvvetinin inkârı ve dolayısıyla vahiy irtibatının kesilmesi anlamına geldiği açıktır ve tabiî olarak bu, Kur'an'ın beşerîliği sonucunu doğurur. İkinci tür yaklaşım ise fenomenolojik bir bakış açısını yansıtır. Buna göre Hz. Peygamber'in dinî kimliği keşfedilerek, Müslümanların bakış açısıyla incelenir. İki tür yaklaşımda da araştırmacının ön kabulleri, onun objektifliğini etkilemekte ve bu etki, metoduna yansımaktadır.

Hz. Peygamber'in hayatını tetkike yönelik şarkiyatçılara ait pek çok çalışma bu açıdan değerlendirildiğinde onlar, İslâm ve Kur'ân'ın orjinalliğinin olmadığını, Kur'ân'ın Hz. Peygamber'in telifi olduğunu rahatlıkla iddia edebilmektedir ki, bu anlayışın tipik örneğini The Origins of islâm in its Christian Environment adlı, İslâm'ın kökenini Hıristiyanlık'ta arayan R. Bell'in iddiaları teşkil eder. Zira çoğu kere şarkiyatçılar, Hz. Peygamber'in Kur'ân ve dolayısıyla İslâm'ı nasıl oluşturduğu sorusuna cevap arayıp bu esnada ilgili görüş ve iddialarını ortaya atarlar. Buna göre Kur'ân ve İslâm'ın oluşmasında Hz. Peygamber'in şahsî dehasının oynadığı role işaret edenlerin yanında, bu oluşumu siyasî ve psikolojik birçok sebebe indirgeyenler de bulunmaktadır. Bu durum tabiî olarak, başlangıçta Hz. Peygamber'in dinî bir kimlikle değil, sosyal bir reformcu olarak toplumun karşısına çıktığı ve daha sonra edindiği tecrübelerle dinî kimliğini oluşturduğu iddiasına götürür.
Genellikle kültürel indirgemecilik (cultural reductionism) ifadesi ile açıklanmaya çalışılan bu bakış açısına göre Hz. Peygamber, dönemin Arap Yarımadası ve Mekke'sindeki sosyo-kültürel ortam çerçevesinde ele alınarak bazı sonuçlara ulaşılır.

Hz. Peygamber'in dinî kimliği ve Kur'ân ve İslâm'ı oluşturması ile ilgili teori ve iddialardan nispeten farklı bir iddia, şarkiyatçı W. M. Watt tarafından geliştirilmiştir. Watt'ın geliştirdiği bu teorinin temel karakteristiği, Hz. Peygamber'in dinî kimliğini inkâr etmemesi ve O’nun (sav) dinî samimiyetine inanmasıdır. Zira o Hz. Peygamber'i, dış dinî-kültürel faktörlerden etkilenerek dinî reaksiyon gösteren biri olarak değil; bilakis, sosyal bir ortama dinî reaksiyon gösteren biri olarak görür.

Ne var ki Watt'ın da bu konudaki görüşlerinin homojen olduğunu söylemek oldukça zordur. Zira o, Hz. Peygamber'in samimiyetini ve beşerî kaynaklardan elde ettiği bilgilerin kaynağını tespit etmeye çalışarak bu konuda üç ihtimal sıralar. Buna göre Hz. Peygamber, ya kendisine aktarılan beşerî kaynaklı bilgilerle vahiy yoluyla gelenleri birbirine karıştırmış ve neticede bunların tamamını vahiy olarak değerlendirmiş; ya bilgilerini telepatik karakter arz eden birtakım normal üstü yollarla elde etmiş olabilir veyahut da "nûhyî= vahyederiz" ifadesi, "ilham ederiz" mânâsında anlaşılmalıdır. Bu son ihtimale göre Hz. Peygamber'in ilahî mesajları doğrudan vahiy yoluyla değil de ilham yoluyla almış olduğunun belirtildiği açıktır ve bu, dış dinî-kültürel müdahaleyi hatıra getirir ki, esasen Watt'ın İslam vahiy anlayışına yönelik genel kabulüne de uygundur.

Dikkat edilirse Watt da bu konuda açık fikirlere sahip değildir ve onu diğerlerinden ayıran husus, Hz. Peygamber'in dinî fonksiyonunu tamamen diğer din ve kültürlerle irtibatlandırmayıp vahyî bir düzlemde de ele almasıdır. Ancak hiçbir surette Hz. Peygamber'in şahsı, düşünce yapısı ve dinî mesajlarındaki dış dinî-kültürel etkiyi göz ardı etmez.

İslâm dünyasında şarkiyatçılara ve çalışmalarına karşı genel bir menfî tavır takınılmasına rağmen meselelere derinlemesine nüfuz edebilen ve de İslâm ve Hz. Peygamber'e karşı saygı sınırlarını muhafaza etmesini bilen Watt ve üslûbu, İslâm dünyasındaki ilgili âlim ve araştırmacılardan yankı bulmuştur. Ahmed Zeki Yemanî, Watt'ın Islam and Christianity Today adlı eserinin takdiminde Watt'ı İngiliz ve genel olarak İslâm hakkında İngilizce eser kaleme alan yazarlar içerisinde farklı bir yere koyarak şöyle demektedir: "Profesör Watt, Batı mantalitesini, uzun süre Batı dünyasını etkisi altına alan Orta Çağ yazarlarının İslâm düşmanlığı ve ön yargılarından kurtarmak için çok şey yapmıştır. Uzlaşmanın zor olduğu bazı meselelerde uzlaşmacı bir tavır takınmanın verdiği fenomenolojik zorluklara rağmen o, İslâm karşısında dar kafalılıktan kurtulmuş ve açık görüşlülüğün zirvesine ulaşmayı başarmıştır."

Gerçekten de Watt, Muhammad at Mecca adlı eserinin girişinde müslüman okuyuculara hitaben, onların inançlarının reddini gerektirecek bir şey söylemediğini ve Müslümanlar ve İslâm inanç esasları ile Batı'daki araştırmalar arasında uçurumun bulunmasına gerek olmadığını belirterek bazı Batılı araştırmacıların görüşlerinin İslâm adına kabul edilemez olduğunu ifade eder. Bu araştırmacıların böyle yapmakla aslında, kendi koydukları araştırma prensiplerine inanmadıklarını ve onların vardıkları neticelerin tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini söyler. Ne var ki o, bu sözlerinin hemen devamında, İslâmî inanç esaslarının (doctrine) da yeni bir şekillendirmeye (re-formulation) tâbi tutulması gereğine işaret etmek suretiyle, İslâm ve Müslümanlar hakkındaki objektif sayılabilecek tutumunun, belki de biraz politik mülahazalardan kaynaklandığının ipuçlarını verir.

Kur'ân'da, Kitâb-ı Mukaddes peygamberlerinin zikredildiğini ancak buradan hareketle Kur'ân ve Hz. Peygamber'in Yahudi-Hıristiyan etkisinde kaldığının söylenemeyeceğini belirten Watt, bu peygamberlerin Kur'ân'da sunuluşunun tamamen farklı olduğunu ifade eder. Aynı şekilde o, Kur'ân'da Kitâb-ı Mukaddes ve Yahudi-Hıristiyan kültürüyle ilgili diğer meselelere ait pek çok atıfta bulunulduğunu, ancak bunlardan hareketle Kur'ân'da aslında Yahudiliğin takdim edildiğini söylemenin oldukça yanlış sonuçlara götüreceğini söyler. Ne var ki Watt, Kur'ân'da bulunan Yahudi-Hıristiyan kültürüne ait unsurların, daha ziyade kanonik/muteber olmayan veya apokrif kitaplarda bulunan bilgilerle örtüştüğünü söyler. Zira ona göre Hz. Peygamber, bu heretik bilgi ve kıssaları içerisinde bulunduğu toplumdan öğrenmiş ve herhangi bir kritiğe tabi tutmaksızın onları Kur'ân'a adapte etmiştir.

[gakkoş 86]

HZ MUHAMMED SAV CANIMIZ FEDA OAN UZANAN DİLLER PANKARTLARI HAZIRLAYAN ELLER GAZETSİNDE YAYINLAYAN İNSANLAR
ALAYINIZIN ..................