Türk'ün Anlamı

[Mustafa Kemal TÜRKOĞLU]

Türk Milleti'nin tarihi neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir; Türkler binlerce yıldan beri tarih sahnesinde yer almaktadırlar. Bu durum, bilim adamlarının dikkatinicekmis ve onları Türk kelimesinin kökenini arastırmaya yöneltmistir. Türk adının kaynagını bulmak amacıyla yapılan arastırmaların sonuclarına dayanarak cesitli görüsler ileri sürülmüstür. Kimi uzmanlara göre, Türk adına ilk defa MÖ 14. yüzyılda "Tik" veya "Tikler" seklinde rastlanılmıstır. Bazı uzmanlar ise bu adın MÖ 14. yy.dan önce de var oldugu görüsünü benimsemislerdir. Türkler'in binlerce senelik gecmisi göz önünde bulundurularak, Türk adının nereden geldigine iliskin bircok iddia ortaya atılmıstır.

Türkler'in eski dönemlerine iliskin bilgilerin kökeni cogunlukla Cin tarihine dayanmaktadır.cinli tarihiler MÖ 2000-1000 yılları arasında ilk Türk hükümdarlarından bahsetmektedirler. Bununla birlikte, eskicin kaynaklarındaki Türk hükümdarlarının ve devletlerinin adlarıcince yazılıdır. Bunların Türkce karsılıkları tam anlamıyla bilinmemektedir. Profesör Erol Güngör'ün deyisiyle, "Bizim atalarımız ocagda "Türk" adıyla anılmıyordu. "Türk" kelimesi bugün bir milletin adıdır ama atalarımız o zaman henüz bir millet halinde degildi. Boy ve asiretler halinde yasıyorlardı ve her asiretin ayrı bir adı vardı."

Türk adının tarih sahnesinecıkısı MS 6. yüzyılda kurulan Göktürk milleti ile olmustur. Orhun kitabelerinde yer alan "Türk" adı dahacok "Türük" seklinde gösterilmistir. Yani, Türk kelimesini ilk defa resmi olarak kullanan siyasi tesekkül Gök-Türk İmparatorlugu olmustur. Göktürkler'in ilk dönemlerinde Türk sözü bir devlet adı olarak kullanılmısken, daha sonra Türk Milleti'ni ifade etmek icin kullanılmaya baslanmıstır.
Cin İmparatoru MS 585 yılında, Gök-Türk Kaganı İsbara'ya gönderdigi mektupta "Büyük Türk Kaganı" diye hitap etmistir. İsbara Kagan'ıncin İmparatoru'na cevabi mesajında da "Türk Milleti'nin Tanrı tarafından kurulusundan bu yana 50 yıl gecti" ifadesine yer verilmistir. Bunlar Türk adını resmilestiren olaylar olarak tarihe gecmistir.
Göktürk yazıtlarında Türk sözü dahacok "Türk Budun" seklinde gecmektedir. Türk Budun, Türk Milleti anlamındadır. Dolayısıyla Türk adı bu dönemlerde bir toplulugun veya kavmin isminden ziyade siyasi bir mensubiyeti belirleyen bir kelime olarak görülmektedir. Yani Türk soyuna mensup olan bütün boyları ve toplulukları ifade etmek üzere milli bir isim haline gelmistir.
Türk kelimesinin anlamı üzerinde decesitli görüsler vardır. Bunlardan bazıları su sekildedir:
Cin kaynaklarında "Tu-küe (Türk)" migfer olarak yorumlanmakta; İslam kaynaklarında ses benzesmesine dayanarak terk edilmekte, olgunlukcagı seklinde degerlendirilmektedir.
Arminius Vambery'nin 19. yüzyılda yazdıgı eserlerinde belirttigine göre, Türk kelimesi "türemek"ten gelmektedir.

Ziya Gökalp bunu, "türeli" yani kanun ve nizam sahibi seklinde acıklamıstır.Ünlü Alman Türkolog Albert von Le Coq, Türk deyisinin "güc-kuvvet" anlamı tasıdıgını ileri sürmüstür. Le Coq'un bu iddiası, Göktürk alfabesini 1893 yılında ilk kezcözen Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen tarafından da kabul edilmis; Macar Türkolog Gyula Nemeth'in arastırmalarıyla da kanıtlanmıstır.
Bu konudaki digercalısmalara göre, Türk kelimesi, "Altaylı (Ceyhun ötesi Turanlı)" kavimlerini tanımlamak üzere 420'li yıllardaki bir Pers metninde görülmektedir. Yine 515'de, "Türk-Hun" (Kudretli Hun) tabirinin de gectigi bilinmektedir. İran kaynaklarında Türk kelimesinin "güzel insan" karsılıgında kullanıldıgı belirtilmektedir.
9. yüzyılda Kasgarlı Mahmud, "Türk adının Türkler'e Tanrı tarafından verildigini" belirtmis; "genclik, kuvvet, kudret ve olgunlukcagı" demek oldugunu bir kez daha vurgulamıstır. Türk kelimesinin "güclü-kuvvetli" anlamına geldigi, bugün neredeyse bütün tarihciler tarafından kabul görmüstür.